szybki kontakt

Potrzebna pomoc? 22 400 78 72

kontakt

METODY SZACOWANIA PODSTAWY OPODATKOWANIA


METODY SZACOWANIA PODSTAWY OPODATKOWANIA


Szacunkowe ustalenie podstawy opodatkowania pojawia się, gdy ustalenie rzeczywistej podstawy opodatkowania nie jest możliwe. Unormowania dotyczące instytucji szacowania podstawy opodatkowania znajdują się w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jednolity: Dz. U. 2012 r. poz. 749) dalej jako O.p. w art. 23. Szacowanie obrotu należy postrzegać jako ostateczność.

Oszacowanie podstawy opodatkowania jest działaniem zmierzającym do odtworzenia rzeczywistego przebiegu zdarzeń ekonomicznych w sposób możliwie najbardziej zbliżony do rzeczywistości, jednakże w przeciwieństwie do procesu dowodzenia nie jest to rozumowanie pozwalające na stwierdzenie na podstawie ustalonych niewątpliwych okoliczności, że wystąpiły inne okoliczności faktyczne będące przedmiotem dowodzenia. Oszacowanie, jako przybliżona ocena określonej wartości opierać się może, w znacznej nawet mierze, na uprawdopodobnieniu, a zatem nie może zastępować dowodu na określoną okoliczność faktyczną. Rolą organu jest zatem dokonanie szacunku w taki sposób, aby w możliwie jak największym stopniu jego wynik był zbliżony do rzeczywistego (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z dnia 11 marca 2009 r., I SA/Lu 531/2008).

Organ podatkowy określa podstawę opodatkowania w drodze oszacowania, jeżeli:

1.      brak jest ksiąg podatkowych lub innych danych niezbędnych do jej określenia lub
2.      dane wynikające z ksiąg podatkowych nie pozwalają na określenie podstawy opodatkowania, lub
3.      podatnik naruszył warunki uprawniające do korzystania ze zryczałtowanej formy opodatkowania.

Wskazać należy, iż samo zakwestionowanie wadliwości, czy też rzetelności ksiąg nie powinno przesądzać o zastosowaniu oszacowania podstawy opodatkowania. Zgodnie z orzecznictwem sądów administracyjnych np. z wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 12 września 2013 r., II FSK 2544/2011 nierzetelność księgi podatkowej zawsze pozbawia ją mocy dowodowej, natomiast wadliwość powoduje skutek jedynie wtedy, gdy wady mają istotne znacznie. Oszacowanie można zastosować dopiero wtedy, gdy nastąpi uprzednie stwierdzenie nierzetelności ksiąg podatkowych. Nie jest dopuszczalna odwrotna kolejność. Jednakże zgodnie z § 2 art. 23 O.p. organ podatkowy odstąpi od określenia podstawy opodatkowania w drodze oszacowania, jeżeli dane wynikające z ksiąg podatkowych, uzupełnione dowodami uzyskanymi w toku postępowania, pozwalają na określenie podstawy opodatkowania. W wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 2 października 2013 r. II FSK 2730/2011 stwierdzono, iż brak ksiąg podatkowych rodzi obowiązek szacowania podstawy opodatkowania tylko w sytuacji braku innych danych niezbędnych do jej określenia. Natomiast istnienie ksiąg podatkowych, o ile dane z nich wynikające nie pozwalają na określenie podstawy opodatkowania (art. 23 § 1 pkt 2 Ordynacji podatkowej) skutkuje odstąpieniem od oszacowania wówczas, gdy dane te uzupełnione dowodami uzyskanymi w toku postępowania, pozwalają na określenie podstawy opodatkowania (art. 23 § 2 Ordynacji podatkowej).

W pierwszej kolejności zatem, ażeby organ kontroli podatkowej mógł przystąpić do szacowania podstawy opodatkowania, winien stwierdzić i precyzyjnie ustalić jakich uchybień przy prowadzeniu dokumentacji zdarzeń gospodarczych dopuścił się podatnik, sporządzić protokół z badania ksiąg i wskazać na nieprawidłowości. Następnie organ ocenia przydatność danych wynikających z ksiąg podatkowych oraz wykazuje, że brak jest innych danych umożliwiających określenie rzeczywistej podstawy opodatkowania

Metody, którymi ma posługiwać się organ podatkowy, wylicza szczegółowo art. 23 § 3 O.p.

Metoda porównawcza: wewnętrzna i zewnętrzna

Ustawodawca przewidział możliwość zastosowania metody porównawczej w dwóch wariantach:
Metoda porównawcza wewnętrza - polegającą na porównaniu wysokości obrotów w tym samym przedsiębiorstwie za poprzednie okresy, w których znana jest wysokość obrotu;Metoda porównawcza zewnętrzna - polegającą na porównaniu wysokości obrotów w innych przedsiębiorstwach prowadzących działalność o podobnym zakresie i w podobnych warunkach;
Stosowanie tej metody organ opiera na domniemaniu, że obroty porównywanych przedsiębiorstw są analogiczne, zatem znajomość jednego pozwala określić wysokość obrotów drugiego przedsiębiorstwa. Organ celem zastosowania wskazanej metody musi dokonać wyboru przedsiębiorstwa porównywalnego z tym, u którego organ szacuje podstawę opodatkowania. Wskazać należy, iż powinny to być przedsiębiorstwa tej samej branży i prowadzące działalność w tych samych warunkachZgodnie z wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z dnia 22 grudnia 2010 r., I SA/Bk 471/2010 z treści zapisu art. 23 § 3 pkt 2 o.p. należy wnosić, że zastosowanie metody porównawczej zewnętrznej polega na porównaniu wysokości obrotów w innych przedsiębiorstwach prowadzących działalność - nie w takich samych warunkach, lecz prowadzących działalność o podobnym zakresie i w podobnych warunkach. Nie ma zatem, ustanowionego przez normodawcę wymogu prowadzenia działalności w takich samych warunkach. Gdyby taki zapis pojawił się w o.p. lub innych aktach prawnych, byłby w praktyce martwy, gdyż trudno sobie wyobrazić znalezienie nawet dwóch przedsiębiorstw prowadzących działalność w takich samych warunkach.

Aby zastosowanie metody porównawczej zewnętrznej było możliwe i jednocześnie miało sens, niezbędne jest dysponowanie przez organ materiałem porównawczym pochodzącym od minimum dwóch podmiotów prowadzących działalność (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 17 maja 2012 r., II FSK 2233/2010).

Metoda remanentowa
polegająca na porównaniu wartości majątku przedsiębiorstwa na początku i na końcu okresu, z uwzględnieniem wskaźnika szybkości obrotu.

Metoda produkcyjna
polegająca na ustaleniu zdolności produkcyjnej przedsiębiorstwa;
Metoda ta opiera się na ustaleniu obrotu w oparciu o ustalenie zdolności produkcyjnej przedsiębiorstwa na podstawie czynnych w przedsiębiorstwie urządzeń produkcyjnych, cen jednostkowych pobieranych za sprzedawane wyroby, liczby pracowników.
Zgodnie z wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z dnia 19 października 2010 r., I SA/Bk 459/2010 metody produkcyjne opiera się na ocenie zdolności wytwórczej czynników produkcji w przedsiębiorstwie podatnika.

Metoda kosztowa
polegająca na ustaleniu wysokości obrotu na podstawie wysokości kosztów poniesionych przez przedsiębiorstwo, z uwzględnieniem wskaźnika udziałów tych kosztów w obrocie.

Metoda udziału dochodu w obrocie
polegająca na ustaleniu wysokości dochodów ze sprzedaży określonych towarów i wykonywania określonych usług, z uwzględnieniem wysokości udziału tej sprzedaży (wykonanych usług) w całym obrocie. Organ wnioskuje o globalnej kwocie obrotu, na podstawie znanej wysokości dochodu ze sprzedaży określonych towarów lub wykonania usług, z uwzględnieniem znacznego wskaźnika tej sprzedaży w całym obrocie.

Organy podatkowe mają obowiązek zgromadzenia odpowiednich danych pozwalających na zbliżenie szacunkowej podstawy opodatkowania do jej wielkości rzeczywistej, a w szczególności powinny zastosować optymalną w określonych warunkach metodę oszacowania. Wybór metody determinowany jest materiałem faktycznym, jakim dysponuje ten organ, jak również charakterem działalności wykonywanej przez przedsiębiorcę, wreszcie miejscowymi warunkami gospodarowania.

W świetle przepisu art. 23 § 5 O.p. ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa /Dz.U. nr 137 poz. 926 ze zm./ kontroli sądowej podlega nie wybór metody jako takiej, lecz to, czy zastosowane w tej metodzie dane znajdują odzwierciedlenie w materiale dowodowym i czy prawidłowy jest wniosek końcowy w postaci ustalenia dochodu ( wyrok NSA, sygn. II FSK 1276/05 - Wyrok NSA z 2006-10-20).

Organ podatkowy zgodnie z dyspozycją art. 23 § 5 O.p. obowiązany jest do uzasadnienia wyboru metody oszacowania. Brak uzasadnienia stanowi oczywiste naruszenie przepisu art. 24 § 4 O.p., jak również naruszenie przepisów postępowania tj. art. 124 i 210 § 4 O.p